11. Sınıf Felsefe Tarama Testi Test 1

İzmir’in Selçuk ilçesi sınırlarında bulunan Efes Antik Kent’te rehberlik yapan Mehmet turistlere tanıtım yaparken söze şöyle başlar:

“Haydi, sizleri İlk Çağ’a götüreyim. Öyle bir ortam hayal edin ki, demokrasi var, özgür düşünce ortamına sahipsin, gözlem yapabiliyorsun, mantık kurabiliyorsun, toplumun refah seviyesi yüksek. Gel gelelim yaşantıya hâkim olan öyle inanışlar var ki deprem olduğunda Tanrıların kendilerini cezalandırdıklarını, yağmur yağdığında ise ödüllendirildiklerini düşünüyor insanlar. Bu ortamda yaşayan aydın bir insan ister istemez olanları gözlemliyor ve sorgulamadan edemiyor. Sorguladıkça ortaya çıkıyor yeni yeni düşünceler ve akımlar…”

Buna göre Mehmet’in turistlere aşağıdakilerden hangisini açıklamaya çalıştığı söylenebilir?

MÖ 6. yüzyıldan MS 2. yüzyıla kadar olan dönemde yaşamış filozoflar doğayı tanımaya yönelik sorgulamalar yapmış, ilk neden problemine cevap aramışlardır. Mistik açıklamalardan uzaklaşarak doğa olaylarını neden sonuç ilişkisiyle açıklamaya çalışmışlardır. Bazı düşünürler insana yönelerek varlık, bilgi ve değer alanlarında derinlemesine sorgulamalar yapmışlardır.

Parçadan yola çıkarak bu dönemde yaşamış olan bir filozofun aşağıdaki sorulardan hangisine cevap araması beklenemez?

Nigel Warburton’un ifadesiyle Platon oturduğu yerden felsefe yapmaktan hoşnut olabilirdi ama Aristoteles duyularımızla deneyimlediğimiz gerçekliği keşfetmek istiyordu. Aristoteles, hocasının formlar teorisini reddetmiş, bunun yerine, herhangi bir genel kategoriyi anlamanın yolunun, onun tikel örneklerini incelemek olduğuna inanmıştı. Yani bir kedinin ne olduğunu anlamak istiyorsanız kedi formu hakkında soyut düşünmek yerine, gerçek kedilere bakmalıydınız.

Buna göre Platon ve Aristoteles’i birbirinden ayıran yön aşağıdakilerden hangisidir?

Atina’da, zengin aileler oğullarını eğitim almak üzere Sofistlere gönderirlerdi. Sofistler öğrencilerini hitabet sanatında eğiten zeki hocalardı. Bunun için onlara yüksek ücretler ödenirdi. Onların aksine Sokrates hizmetleri için ücret almazdı. Aslında hiçbir şey bilmediğini iddia ederdi; dolayısıyla ne öğretebilirdi ki? Bu durum öğrencileri, ona gitmekten ve diyaloglarını dinlemekten alıkoymasa da onu Sofistlerin gözünde pek de sevilen biri yapmadı.

Buna göre Sokrates’in Sofistlerin aksine hizmetleri için ücret almama nedeni aşağıdakilerden hangisi olabilir?

Birçok felsefe tarihçisine göre, felsefe ilk olarak MÖ. 6. yüzyılda İyonya’da önemli bir ticaret merkezi ve liman kenti olan Miletos kentinde ortaya çıkmıştır. Felsefenin bu coğrafyada ortaya çıkmasının birçok sebebi olmalıdır. Sadece coğrafyaya ve ekonomiye bağlı avantajlar bu durumu açıklayamaz. Evet, coğrafi ve ekonomik koşulların olumlu etkileri olmuştur: Birçok değişik kültür ve medeniyetler Miletos’ta tanışmıştır. Kültürel zenginlik oluşmuştur. İnsanlar zengin olduğu için yeterince boş zamanları olmuştur. Özgür bir ortam vardır. Ancak, Aristoteles’e göre asıl sebep, mitoloji gibi doğaüstü anlatımların doğal bir yeti olan akılla eleştirilmesinin ilk defa bu coğrafyada Thales tarafından gerçekleşmesidir. Thales mitolojiye karşın aklını kullanma cesareti göstererek suya ilk taşı atan filozof olmuştur. Böylece felsefe dalga dalga yayılmıştır.

Buna göre felsefenin ortaya çıkışına aşağıdaki ilkelerden hangisi bir temel olmuştur?

Thales: Tüm var olanların özü sudur. Su tüm değişmelerin sebebidir ancak kendisi değişmez.
Herakleitos: Tüm var olanların arkhesi, tüm değişmelerin sebebi olurken kendisi de değişmelidir. Ateş hem değiştirdiği hem de değiştiği için asıl arkhedir.
Parmenides: Birden ancak bir çıkar. Değişmeler çokluktur ve birden çokluk çıkması çelişkidir. Bu nedenle değişme yoktur.
Protagoras: “Varlık nedir?” sorusu yerine insan üzerinde durulmalıdır. “Varlık nedir?” sorusuna farklı cevaplar verildiğine göre insan her şeyin ölçüsüdür. Bu nedenle herkesin üzerinde uzlaşacağı mutlak bir doğru yoktur.
Gorgias: Aynı konuda farklı görüşler ortaya konduğuna göre bilgi yoktur. Varlık hem vardır hem de yoktur.

MÖ 6. yüzyıl ve MS 2. yüzyıl aralığında yaşamış olan bu filozofların görüşlerinden hareketle aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

Platon bilgi durumlarını alt skaladan üste doğru; sanı, inanç, çıkarış, bilgi-kavrayış olmak üzere sıralamıştır:

Sanılar; düş, gölge ve yansılarla ilişkili duyusal bilmelerdir. Asıl varlıktan değil de, gölgesi veya yansısından hareketle yapılan, tahmin ile elde edilen bilgilerdir çünkü gölge ya da yansı da asılları gibi belli ipuçları verir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi “sanı” örneği olabilir?

Thales ilk maddeyi “su” ile; yani belli, bilinen bir madde ile bir tutmuştur. Anaximandros’a göre bunu yapamayız çünkü her belli, belirli şey sonlu ve sınırlıdır. Yani karşıtı ile sınırlanmıştır: Sıcağın soğuğu, aydınlığın karanlığı, sıvı olanın katı olanı sınırlandırdığı gibi. Her belirli olan, sonlu ve sınırlı olan şey, meydana gelmiş olan bir şeydir ve yeniden karşıtına döner. Böylece, birbirinin karşıtı olan şeylerden biri, öteki karşısında zaman zaman ağır basar.

Buna göre Anaximandos’un Thales’e eleştirisi aşağıdakilerden hangisidir?

Öğrenci: Felsefe nedir?

Öğretmen: Felsefe uygarlığın özüdür ya da ruhudur. Her felsefe öncelikle belli bir uygarlığın, sonra daha geniş çerçevede insanlığın ürünü olan tüm uygarlığın, dünya uygarlığının duygu ve düşünce dünyasını içerir. Bu nedenle her felsefede uygarlık değerleri belli bir bakış açısına göre açınlanır. Sözüm o ki, zamanda ve uzamda iç içe geçmiş uygarlıklar düzeninde insan olmanın anlamı en özlü anlatımını felsefede bulur. Bu noktada felsefe tarihini bilmek, tüm insanlığa mal
olmuş büyük bir bilgiyi, deneyimi kazanmak gibidir.
Öğrenci: O hâlde felsefe ile insan uygarlığına ait tüm düşünce birikimini kazanabilir miyiz?
Öğretmen: Evet, kesinlikle.. Felsefe bizi büyük insanlığa bağlarken, aynı zamanda kendimiz olma olanağını da verir.

Bu diyalogun ana fikri aşağıdakilerden hangisidir?

Aristoteles’e göre evrende var olan her şey madde ve şekilden oluşur. Madde aslında kendisinde var olma olanaklarını güç hâlinde tutar; şekil veya form ise o gücün fiil halini almasıdır. Örneğin bir elma tohumu, elmayı çekirdeğin içinde güç halinde bulundurmaktadır. Buğday tanesi; unu, ekmeği güç halinde taşımaktadır. İşte bu güç, tecrübe ile temasa gelince; su, hava, güneş ve uygun toprağı bulunca fiile dönüşür, başak olur, ekin olur.. Ekin biçilir ve buğday ekmek hâline gelir.

Bu parçadan hareketle aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?